Improvisatieles Klassieke (Oude) Muziek

Mijn devies is: iedereen kan leren improviseren. En daar wil ik graag aan bijdragen. Ik ben al mijn hele leven lang aan het improviseren. Dat komt mijns inziens omdat ik de liedjes niet goed kon onthouden. Mijn eerste herinnering aan zingen zijn mijn eigen bedachte liedjes in de badkuip. Ik experimenteerde er op los en leerde zo langzamerhand wat ik leuk vond klinken en wat niet. Thuis kwam er toen een piano voor mijn zusje. Dat gaf me een rijkdom aan experimenteer momenten. Later improviseerde ik op de klarinet in een jazz café, op de hobo in de film Michiel de Ruyter en op de blokfluit voor Koningin Beatrix. Deze laatste twee hoogtepunten (en vele anderen) kwamen voort uit de oprichting van The Scroll Ensemble met James Hewitt (violist). Pas toen ik met dit ensemble begon, realiseerde ik me dat mijn jeugdige experimenten slechts het begin waren van een geweldige en oneindige weg.

De laatste 5 jaar houd ik me ook veel bezig met het overbrengen van mijn ervaring in het improvisatie veld op anderen. Ik gaf improvisatie cursussen van Mexico Stad tot Bydgoszcz in Polen en organiseer met The Scroll Ensemble regelmatig bijeenkomsten in Den Haag om geïnteresseerden de kans te geven improvisatie in levende lijve te ondervinden. In de Oude Muziek werken we veel met bronnen en beschrijvingen van vroeger. Daar blijkt heel veel informatie te zijn, juist voor amateurs, want professionals leerden het direct van een meester. Volgens mij blijkt hieruit dat improvisatie heel goed valt te leren. Een groot gedeelte draait om het zich eigen maken van een taal. En net zoals bij een taal kun je eerst een paar woorden leren, zinsbouw, wat grammatica en kun je dan de taal spreken. En het leuke is, net zoals bij een taal, al kun je maar 2 of 3 woorden zeggen, je kunt toch al (een beetje) met een ander communiceren.

Improvisatieles begint voor mij met de motivatie. Ik wil graag weten waarom een leerling wil improviseren om samen een programma op te stellen dat zo goed mogelijk past bij de leerling. Ieder heeft immers een eigen verhaal in zich en daar wil ik naar op zoek. Benieuwd geraakt? Neem contact met mij op om een les uit te proberen. Dit kan privé, maar ook in groepsverband. Of kom naar een cursus (zie het volgende stukje). De rest van deze pagina gaat in op voor mij achterliggende aspecten bij improvisatie en geeft misschien antwoorden op vragen die in uw hoofd rond dwarrelen. Ik vind improvisatie bij kinderen ook heel belangrijk en dit maakt dus ook deel uit van mijn blokfluitlessen aan kinderen.

Het moeilijkste aan improviseren (of misschien wel alles in het leven) is de eerste stap. De volgende stappen doen we samen!

Eerstvolgende improvisatie cursussen

Op 11 september geef ik in Ede een korte proefcursus improvisatie (All’improvviso) voor de Stichting Huismuziek. Voor diezelfde stichting doe ik op 12 November een introductie dagcursus improvisatie oude muziek van 10-17uur in het Muziekgebouw aan ‘t IJ in Amsterdam. Ik heb al veel aanmeldingen maar een paar kunnen er nog bij! We nemen een andere kijk op de muziek van onze geliefde componisten, zoals Johann Sebastian Bach, door te kijken naar de in die tijd zeer populaire kunst van het improviseren. Kunt u dat ook? Ja, zeker! Iedereen kan de beginselen van het improviseren leren en wordt daarbij uitgenodigd om zijn of haar instrument op een andere manier te benaderen. In mijn optiek op een vrije en leuke manier, een manier om je innerlijke creativiteit op je geweldige instrument los te kunnen laten. Kom dus ook improviseren met mijn hulp (klik om uit te komen op de website van huismuziek voor meer informatie en aanmelding).

Wat is improvisatie?

Improvisatie is de mens eigen. Babies beginnen vanaf het moment dat ze klanken kunnen maken te experimenteren met verschillende combinaties en technieken en gaan zo jaren door in woord, spel en leven. Hoewel we op oudere leeftijd meer gebonden raken aan regels en meer gebruik maken van conventies, blijven we in onze uitingen in principe speels en improviserend. Dit kunnen we doen dankzij een leven lang leren van het spel taal: we hebben woorden geleerd, grammatica, zinsbouw en later hoe je zinnen bij elkaar kunt zetten in paragrafen, hoofdstukken en hele verhalen.

In de muziek is improvisatie in principe hetzelfde. We hebben dus allemaal het ‘talent’ om te improviseren. Misschien niet geniale improvisaties zoals Johann Sebastian Bach, Wolfgang Amadeus Mozart of MIles Dewey Davis, maar hetzelfde is waar wanneer we kijken naar wat we doen met woorden. We zijn dan geen William Shakespeare, maar het weerhoud ons er niet van om te genieten van onze taal.

In de muziek bestaat elke stroming wel uit een vorm van improviseren. Hoewel veel musici in andere soorten muziek dan de Westerse het niet persé zo zouden benoemen. Je zou kunnen zeggen, dat muziek een uitgebreide versie is van spreken. In de vroegste tijden begonnen mensen met eenvoudige liedjes en vonden daar later misschien wel interessante geluiden bij op botten, stenen en hun lichaam. Of raakten ze geïnspireerd door de zang van vogels? Of leerden die het later juist weer van ons? Wie weet. Hoe dan ook begon muziek niet met het opschrijven van muziek in een notenschrift, maar werd dit ook weer spelenderwijs ‘ontwikkeld’.

Hoewel deze muziek tegenwoordig gebaseerd is op een lange traditie en er zelfs in sommige vormen van traditionele muziek ook notenschriften zijn ontwikkeld, blijft bij verre het grootste gedeelte van de muziek in de wereld gebaseerd op improvisatie. Er wordt uitgegaan van een basis grammatica (harmonie, een bepaalde toonladder, etc.), vocabulaire (tonen, akkoorden, klanken, etc.) en een ordeningsprincipe (een ritmische indeling, een genre (bijvoorbeeld “de sonate”), etc.). De grammatica, vocabulaire en ordeningsprincipe worden jaren lang van meester op leerling overgegeven, totdat de vrijheid ontstaat om de taal zelf te spreken.

In de klassieke muziek is improvisatie uitzonderlijker. Organisten improviseren en in de modern(st)e muziek wordt vaak vrijheid gelaten aan de uitvoerder, maar, de meest beluisterde klassieke muziek is toch de muziek van fantastische, maar dode componisten.

Improvisatie in de Oude Muziek

Sinds de ‘oude muziek revolutie’ is er steeds meer aandacht voor de improvisatie elementen die ook in klassieke muziek tot bijna 1900 tot het vaste dieet behoorden. Mensen begonnen concerten met een geïmproviseerde prelude, of vroegen het publiek wat hun favoriete operanummer was en improviseerden daar dan op los. Johann Sebastian Bach kon zelfs hele fuga’s improviseren, en weer verder in de tijd terug lezen we over manieren waarop madrigalen werden versierd of vanuit een melodie (een koraal, tenor, volkslied, noem maar op) hele stukken konden worden getoverd met 2, 3 of 4 stemmen.

Improvisatie was ook een groot onderdeel van wedstrijden tussen musici, bijvoorbeeld tussen Beethoven en Streibelt. Onderstaande playlist geeft hiervan een paar voorbeelden.

Waarom improviseren?

Dankzij improvisatie heb ik het gevoel dat:

-ik mijn instrument op een andere manier heb leren kennen
-mijn gehoor erop is vooruitgegaan. Of: ik luister anders. Ik begrijp geschreven muziek sneller zonder meer van de theorie te weten en heb een beter gevoel voor grote lijnen.
-mijn geheugen is beter. Ik kan nu stukken wel onthouden!
-ik minder podiumvrees heb. Ik weet me beter te redden als het een keertje toch mis gaat en kan op mijn gehoor, zelfs bij een onbekend stuk, makkelijker mijn weg terug vinden.
-ik een groot stukje van mijzelf kwijt kan in mijn muziekmaken.
-ik heel veel heb geleerd over samenspel.

Vast een beginnetje maken met improviseren

Op deze pagina vindt U een overzicht van improvisatie hulpmiddelen. Binnenkort gaan we hier ook meer structuur in brengen en we zijn nu ook aan het onderzoeken op welke manier we basis vaardigheden online kunnen gaan aanbieden. Neem vast een kijkje!